Lòng Từ Bi Cũng Rã Rời

Lúc chín giờ mười lăm phút sáng ngày thứ tư 18 tháng 4 năm 1979, tôi được triệu tập đến văn phòng Bộ Trưởng An Ninh (Government’s Secretary of Security) của Chính Phủ Hồng Kông để đưa ra một bản báo cáo vắn tắt về tình hình người tỵ nạn Việt Nam. Thực chất vấn đề là, mọi người hoảng sợ vì con số ngày càng tăng của người tỵ nạn đến từ Việt Nam đã diễn ra đến nơi rồi. Sau đó lý do tôi được triệu tập đã rõ: tôi được bổ nhiệm làm quản trị viên (Controller) cho Trung Tâm Quản trị Người Tỵ Nạn (Refugee Control Centre – RCC) vừa thành lập. Nhiệm vụ phối hợp mọi nỗ lực của Chính Phủ Hồng Kông trong việc giải quyết những con số dự đoán và xây dựng những mối quan hệ hợp lý với tất cả các lãnh sự quán được công nhận, đặc biệt là của Hoa Kỳ, Hà Lan và Tây Đức. Thêm vào đó, tôi đã liên lạc chặt chẽ với Cao Ủy Tỵ Nạn Liên Hiệp Quốc (United Nations High Commission for Refugees – UNHCR) và những tổ chức có liên quan, thiện nguyện. Nói cách khác, để đảm bảo có thể công việc càng suôn sẻ càng tốt về vấn đề người tỵ nạn và công văn giấy tờ sau đó đến những quốc gia họ được tái định cư.

Mang trên vai gánh nặng của cơn khủng hoảng ngày càng nghiêm trọng này chính là ngành Cảnh Sát và Dịch Vụ Xuất Nhập Cảnh (Immigration Service). Hai tổ chức này đã làm việc “vượt qua cả nhiệm vụ” rất nhiều. Chủ nghĩa anh hùng, tính bền bỉ và sự cam kết cao độ không gì sánh kịp trong công việc làm họ xứng đáng nhận được lời khen tặng cao nhất. Tôi hy vọng sự tri ơn này, vì những cống hiến và việc họ đã làm, có thể bằng cách nào đó bù đắp được sự thật rằng lời ngợi khen mà họ xứng đáng được nhận lại chẳng bao giờ được trao tặng.

Khi đó tôi nhớ lại rằng, năm 1947 tôi hai mươi tuổi, trong suốt thời gian đương đầu với tội phạm chiến tranh ở Venice, tôi đã ý thức tôi đang sống trong lịch sử, và trong nhiệm vụ mới này, tôi có cùng thứ cảm nhận đó. Tôi cũng còn nhớ lời tướng Dwight D. Eisenhower, Chỉ Huy của Lực Lượng Đồng Minh ở Châu Âu (Commander of all Allied Forces in Europe) vào cuối Thế Chiến thứ II (rồi sau đó trở thành tổng thống Hoa Kỳ). Khi nhìn thấy các trại tập trung của Đức Quốc Xã ông đã nói: ‘Ghi lại càng nhiều hình ảnh càng tốt, bởi vì một lúc nào đó trong tương lai, sẽ có vài tên “SOB” (Chó đẻ) nói rằng “Chuyện đó chưa từng xảy ra”’. Vậy nên tôi chụp lại rất nhiều hình ảnh, khuyến khích những người khác cũng làm như vậy, và với sự hợp tác đáng kinh ngạc của Cynthia vợ tôi, đã thu thập các hình ảnh cá nhân và chính thức, cả những bài báo và tài liệu có liên quan khác. Tôi có thể dự đoán được sự huỷ diệt theo chiều hướng cộng sản kia sẽ giảm đi sau vài năm và những kẻ kế vị thủ phạm sẽ tuyên bố chuyện như thể ‘chưa bao giờ xảy ra’.

Một phần vì trách nhiệm, mỗi ngày của tôi bắt đầu lúc sáu giờ sáng và có thể kéo dài đến tận tối mịt, phụ thuộc vào việc thuyền cập bến và các vụ khủng hoảng phát triển đến mức nào. Công việc này không hề giống với những điều tôi đã trải qua. Không có một ‘nguyên tắc hành xử đặc biệt’ nào được dùng để giải quyết những sự kiện này một khi chúng diễn ra.

Tôi luôn luôn phải trực ngoài giờ, theo cách nói hiện đại là làm việc 24/7. Quả thật, tôi vừa nhận công tác chưa đầy năm phút mà đã có biết bao nhiêu chuyện chuyện xảy ra. Tôi đã được cấp một cái ‘máy nhận tin’, thiết bị trước thời điện thoại di động, một vật thể đen sì có thể phát ra tiếng ‘bíp’ và chuyển đến thông điệp từ mọi điểm của la bàn cho biết những chuyện như thuyền đến nơi, vô số những cơn khủng hoảng liên quan đến các trại, các vấn đề hành chính và những vấn đề khác. Văn phòng của tôi ban đầu nằm ở trại Victoria Barracks – bây giờ đã bị phá bỏ và thay thế bằng những văn phòng và khách sạn cao tầng – Và tôi được ra lệnh hãy bắt tay vào việc.

Hợp tác với nhiều tổ chức khác nhau cùng lúc cũng không phải là chuyện khó khăn, như thể có một cảm giác lỳ lạ về tình bạn thân thiết tràn ngập cả khung cảnh. Tất cả mọi người cam kết cùng nhau làm dịu đi cái tai ương khủng khiếp này. Mỗi khi có một chiếc thuyền đến, máy nhận tin của tôi sẽ phát ra âm thanh để báo động và tôi sẽ đăng nhập các tin tức và cho chúng ‘lên đường’. Thuyền sẽ được chặn lại và hộ tống đến Bãi Đậu Kiểm Dịch Phía Tây (Western Quarantine Anchorage – WQA). Ở đây họ được kiểm tra sức khỏe và các vấn đề an ninh. Trong lúc ở WQA, những phận người trôi nổi nghèo đói, khốn khổ, hoang mang và hoàn toàn bị thương tổn kia được hỗ trợ dịch vụ y tế cơ bản, được cung cấp thức ăn và nước uống. Bảy ngày sau, họ được kéo đi và được lên bờ ở Bến Cảng Chính Phủ (Government Dockyard). Nơi này có cái ‘cầu cảng’ (landing jetty) với lối đi xuống bị sạt lở rất nghiêm trọng phía sau. Cây cầu cảng cũ kỹ đã đến lúc phải phá đi này, tự thêm vào bề dày lịch sử của nó, khi kiên cường một cách đáng ngưỡng mộ chịu đựng tấn bi kịch đang diễn ra. Để dễ hình dung về sự lớn lao của tấn bi kịch, tôi ghi nhận được vào ngày 12 tháng Bảy năm 1979, nơi này đang có tổng cộng 12.179 người gồm cả đàn ông, phụ nữ và trẻ em.

Trong nhật ký hàng ngày và những ghi chép của tôi, toà nhà này còn xa lắm mới đạt đến mức lý tưởng. Mái nhà bị rò rỉ và các điều kiện nói chung rất sơ khai, nhưng nó lại là nguồn cứu viện tuyệt vời và là sự mãn nguyện của những người tỵ nạn Việt Nam đến ở đây. Đặt chân lên “đất liền”, được tắm, được thay quần áo và nhận được sự hỗ trợ từ các cơ quan thiện nguyện. Tôi không nghi ngờ gì chuyện những người nghèo khó này có thể nghĩ họ đã lên đến tầng thứ bảy của thiên đường. Thêm vào đó là tâm trạng khuây khoả biết rằng họ sẽ không bị đẩy ra biển trở lại. Vị bộ trưởng An Ninh sau đó tuyên bố ‘Tôi cho rằng việc đẩy ngược một chiếc thuyền đầy ắp người ra biển và buộc họ phải tự tìm một cơ hội cập bến nơi nào khác là hành động không đúng đắn và hủy hoại uy tín của Hồng Kông’.

Tôi tin điều đó là uy tín vĩnh viễn của Hồng Kông khi chính sách này được thông qua, và tôi biết rằng những người ở “tiền tuyến” không có cách làm nào khác hơn. Có thể nói rằng, lượng thuyền đến nơi ngày càng tăng mang đến sự căng thẳng khủng khiếp cho những người làm công việc tìm kiếm và thu xếp chỗ ở vì những nơi hiện có đều đã tới trạng thái bão hoà.

Đây gần như là nghịch lý, nhưng tôi cảm thấy tổng hợp của sự căng thẳng mà chúng tôi đang chịu đựng và sự hợp tác tuyệt vời giữa các tổ chức liên quan là một cách dẫn đến sự suy sụp tinh thần. Có lẽ ví dụ này sẽ mang đến gợi ý để hiểu những gì tôi đang kể: khi tôi liên lạc người phụ nữ trẻ bên bộ Di Trú ‘Lại thêm một khủng hoảng nữa tự nó xuất hiện’, cô trả lời với tôi ‘Đợi nhé, trong khi tôi lên cơn kích động đây’.

Chuyện thiết yếu là mọi người không được để ‘cảm xúc chi phối’: nhưng giá mà chúng tôi làm được như vậy, thì sự suy sụp tinh thần đã không xảy ra. Ngược lại, tất cả chúng tôi đều rơi vào trạng thái ‘xót xa rã rời’, tôi tin vậy. Nhưng sự đau khổ của chúng tôi có là gì đâu so với nỗi đau của những người tỵ nạn. Tôi tha thiết hy vọng rằng kẻ tàn sát vô tâm không bao giờ có dịp tìm đến ai ở bất kỳ đâu lần nữa.

Trong số các trường hợp đặc biệt kinh khủng mà nhật ký tôi ghi lại, có một sự việc nổi bật hẳn. Trên một chiếc thuyền cập bến với chỉ một ít người tỵ nạn, tôi nhìn thấy một thiếu niên mười lăm tuổi bị cột vào cột buồm. Khi được thẩm vấn, cậu bé kể là em sắp đến lượt bị người ta ăn thịt, nhưng đã may mắn thoát khỏi số mệnh. Sau đó tôi biết được em bị cột vào cột buồm vì bọn họ sợ em sẽ nhảy xuống biển thì mất đi nguồn cung cấp thực phẩm.

Đào Văn Cừ (tên của cậu bé) nói rằng vài ngày trước, những người khác có một cuộc thảo luận với nhau và sau đó vây xung quanh em. Họ kéo áo che qua đầu và dùng dây thừng cột chân em lại. Trong khi hai người đàn ông đè em xuống boong tàu, cháu của người thuyền trưởng dùng một cây sắt đánh vào phần đầu em cho đến khi em chảy máu lênh láng. Trong lúc nằm tiếp tục chảy máu, em nghe được một người bảo một người thứ ba cắt cổ họng em. Em đã khóc và cầu xin lòng thương xót. ‘Họ muốn ăn thịt tôi’, em kể ‘và đã nấu sẵn một nồi nước sôi lớn. Tôi chờ họ cắt cổ mình’.

Không ai bước tới trước để giết em và em cứ nằm đó ở mũi tàu. Chiều muộn ngày đó, người bạn đồng hành ốm yếu trẻ tuổi của em chết đi và bị bọn họ ăn thịt, em kể, chuyện này giúp em trì hoãn cái chết. Nhưng hai ngày sau đó, mối đe doạ đã trở lại. Em thoát chết, em nói, chỉ vì tàu của họ đã đến được lãnh thổ Hồng Kông.

Bài viết về câu chuyện này sau đó xuất hiện trên tờ New York Times ngày 13 tháng 8 năm 1981, tác giả là Henry Kamm, Thông Tín Viên Ngoại Giao châu Á của báo.

Một cơn khủng hoảng khác chúng tôi phải đối mặt là sự di tản nhanh chóng của các tàu tỵ nạn từ WQA như một dấu hiệu của bão đến được phát ra. Vào những lúc này, ai lại không nghĩ đến rất nhiều người khốn khổ, trên những chiếc thuyền mỏng manh lại quá tải của họ, có thể đang bỏ mạng trong hoàn cảnh khủng khiếp không tưởng tượng nổi. Tờ The Economist nhắc đến ‘sự việc lên đến nửa triệu xác chết trong Biển Đông’ có thể thổi phồng một cách chắn chắn điều tôi đang cố gắng truyền đạt.

Câu chuyện của tôi sẽ không thể đáng tin được nếu không kể đến hai trong số những chiếc tàu mà chúng tôi phải xử lý. Một là chiếc tàu vận tải hàng hoá đi biển Panamanian được đăng ký tên Skyluck, là chủ đề của một câu chuyện khác được viết bởi Jon Davison trong cùng cuốn sách này. Chiếc tàu còn lại là một chiếc tàu cũ kỹ khủng khiếp tên Hạ Long, cập bờ ngày 15 tháng 4 năm 1979. Chiếc tàu dài 35 mét, dành cho ba mươi người, nhưng nhét tổng cộng 573 người trên tàu. Nói rằng họ bị ‘đóng hộp như cá mòi’ mới có thể vừa vặn diễn tả được công bằng tình huống của họ. Họ đã bị xếp lớp – đàn ông, phụ nữ và trẻ em kẹt cứng và không thể nhúc nhích. Chỉ có thể tự hỏi bằng cách nào những người trên tàu đã có thể sống sót sau cuộc hành trình dài.

Nhật ký của tôi ghi lại rằng tôi thật sự đã bước lên chiếc tàu Hạ Long ngày 19 tháng 4 đó, tuy vậy, chuyện tôi đã xoay xở thế nào để tìm ra một nơi cho chân tôi đặt lên, đúng là nên được ghi thành một mục trong Sách Kỷ Lục Guinness. Vì điều kiện quá kinh khủng trên chiếc tàu nên những người tỵ nạn được ‘kiểm nhanh’ và cho lên bờ hai ngày sau đó. Nhìn lại vụ việc, phản ứng đầu tiên của tôi là cảm thấy thật nhẫn tâm đã để những tâm hồn nghèo khốn khó kia trên chiếc tàu đến tận sáu ngày. Nhưng mà, như tôi đã nói đó, đây chỉ là một trường hợp khủng khiếp thôi, không tồi tệ hơn những trường hợp khác đâu.

Tôi muốn chia sẻ với bạn hai tình tiết mà với tôi, nó thật sự diễn tả được cái ý tưởng chuyện xót xa đến rã rời. Những tình huống như thế này xảy ra hằng ngày.